W jaki sposób wiedza o wartości drzew może wspierać edukację ekologiczną w Polsce?
Zamieszczony tekst jest pre-printem artykułu, jaki ukazał się w czasopiśmie “Zieleń Miejska” (Abrys) nr 177 (06.2022). Oryginalnie opublikowany tekst tego artykułu oraz teksty innych autorów, jakie ukazały się w tym numerze czasopisma można znaleźć tutaj.
Kluczowa rola zieleni miejskiej
Według danych Banku Światowego, już teraz ponad 56% mieszkańców naszej planety mieszka w miastach. Co więcej, wszystko wskazuje na to, że proces urbanizacji dalej będzie postępował. Eksperci z Organizacji Narodów Zjednoczonych szacują, że do roku 2050 liczba osób mieszkających w miastach wzrośnie do 68%.
Postępująca na skalę światową urbanizacja stwarza liczne wyzwania, pogarszające jakość życia mieszkańców miast. Należą do nich zła jakość powietrza, miejska wyspa ciepła, występowanie gwałtownego spływu powierzchniowego czy niska dostępność do terenów publicznych nadających się do uprawiania sportów i rekreacji, a tym samym wspierających zdrowy tryb życia. Drzewa miejskie jako element zieleni miejskiej świadczą szereg korzyści dla mieszkańców miast, ograniczając skalę wymienionych pomyżej niekorzystnych zjawisk związanych z urbanizacją. Korzyści te nazywane są usługami ekosystemowymi.
Niska świadomość ekologiczna
Jak pokazują badania, w tym analizy Najwyższej Izby Kontroli, ilość drzew w wielu polskich miastach spada – sadzi się mniej drzew, niż usuwa. Można sobie zadać pytanie, dlaczego tak się dzieje. Przyczyn z pewnością jest wiele. Jedną z kluczowych, bezpośrednich przyczyn, jest nieidealne prawo, które w niedostatecznym stopniu chroni zieleń miejską przed narastającą presją inwestycyjną. Prawo jednak tworzą ludzie. Pośrednio zatem przyczyną takiego stanu rzeczy jest między innymi niska świadomość społeczna na temat wymiernych korzyści, jakie świadczy zieleń miejska.
Korzyści z utrzymania zieleni miejskiej mogą wydawać się mniej namacalne, niż realne wpływy do budżetu miasta, jakie dostarczają nowo powstałe osiedla, biurowce czy galerie handlowe. W takiej sytuacji może wydawać się, że utrzymanie zieleni miejskiej to luksus – koszt, na który nie każdego stać. Rzeczywistość jest jednak często odwrotna – nie stać nas, mieszkańców miast, na życie w miastach pozbawionych zieleni miejskiej i wycena usług świadczonych przez zieleń miejską jest w stanie to pokazać.
Wycena usług ekosystemowych
Jeżeli chciałbym się dowiedzieć, jaka jest wartość usługi przejazdu taksówką w mieście, w którym mieszkam, mógłbym to łatwo sprawdzić. Wystarczyłoby, żebym zadzwonił na infolinię wybranej firmy taksówkowej. Konkurencyjny rynek, na którym spotykają się siły popytu i podaży, kształtując cenę rynkową, są w stanie dać nam wiedzę o wartości jakiejś usługi. Co jednak w sytuacji, gdy chcemy poznać wartość usługi, jaka nie jest wymieniana na rynku? Czy skoro nie ma ona swojej ceny, to znaczy, że jest bezwartościowa, czyli nie ma wpływu na dobrobyt ludzi? Oczywiście nie musi tak być.
Współczesna ekonomia posiada szereg metod, które pomagają ustalić wartość usług, które nie są wymieniane na rynku i nie mają swojej ceny. Przykładowo – nie ma rynku na oczyszczanie powietrza przez drzewa. Ale drzewa świadcząc tę usługę powodują, że mniej osób choruje na choroby układu oddechowego i krążenia, a tym samym jako społeczeństwo ponosimy mniejsze wydatki na służbę zdrowia. Wartość zaoszczędzonych pieniędzy może nam pokazać, jak wartościowa jest to usługa. Albo nie ma rynku na czas spędzany w parkach miejskich, gdyż są to tereny publiczne, ogólnodostępne. Ale są rynki mieszkań. Ekonomiści są w stanie wykazać, jak bardzo mieszkańcy miast cenią sobie parki miejskie, sprawdzając jak bliskość do nich wpływa na wartości nieruchomości.
Nowe podejście do edukacji ekologicznej
Realizowane w przeszłości kampanie społeczne, odwołujące się do potrzeby zachowania terenów zieleni miejskiej, niepoparte argumentacją ekonomiczną, nie przynosiły zadowalających rezultatów. Świadczyć o tym może chociażby brak odpowiednich zmian w prawie, które pomagałyby należycie chronić te tereny. W związku z tym coraz częściej wykorzystuje się inne podejście, a mianowicie odwoływanie się do koncepcji usług ekosystemowych i silne akcentowanie korzyści ekonomicznych jakie mieszkańcy miast czerpią dzięki obecności obszarów zieleni miejskiej.
Nasz zespół ekonomistów środowiska z Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego (WNE UW) miał ogromną przyjemność wesprzeć swoim doświadczeniem kilka przedsięwzięć kampanijnych zrealizowanych w tym temacie w Polsce na przestrzeni ostatnich lat.
Przykłady kampanii edukacyjnych realizowanych w Polsce
Pionierskim działaniem w temacie prowadzenia kampanii społecznej na temat wartości usług ekosystemowych drzew miejskich była kampania zrealizowana w Rzeszowie w 2019 roku. Na zlecenie Samorządu Województwa Podkarpackiego i Miasta Rzeszów przygotowaliśmy opracowanie wyceniające wartość usług, jakie świadczą wybrane drzewa w Rzeszowie. Informacje te zostały umieszczone na tablicach informacyjnych umiejscowionych obok tych drzew uświadamiając mieszkańcom tego miasta jak dużą wartość ma „praca” ich drzew.
W 2021 roku analogiczne opracowanie przygotowaliśmy na zamówienie Miasta st. Warszawy i SGGW. Na bazie danych terenowych przekazanych przez zleceniodawcę, powstało opracowanie wyceniające „pracę” drzew miejskich rosnących na Warszawskiej Woli. Informacje te zostały wykorzystane przez Miasto st. Warszawa m.in. promując zieleń miejską Warszawy w mediach społecznościowych.
Obecnie jest realizowana ogólnopolska kampania społeczna w ramach projektu „Od drzewa do miasta” na temat wartości korzyści świadczonych przez drzewa miejskie rosnące w pięciu miastach w Polsce (Lidzbark Warmiński, Miasteczko Śląskie, Przasnysz, Rzeszów i Szczytno). Jest podstawą jest opracowanie przygotowane przez nasz zespół na zamówienie koordynatora projektu – Centrum UNEP/GRID-Warszawa.
Przyszłość może malować się w zielonych barwach
Drzewa miejskie świadczą szereg korzyści. Badania naukowe realizowane w tym temacie od wielu lat jednoznacznie pokazują, że ich skala znacznie przewyższa koszty utrzymania zieleni miejskiej. Z tego punktu widzenia zieleń miejską należy postrzegać nie jako koszt, a jako inwestycję o wysokiej stopie zwrotu. Niemniej dopiero w ostatnich latach można zauważyć, że ta wiedza naukowa coraz częściej przebija się do opinii publicznej. Dzieje się tak między innymi dzięki władzom poszczególnych miast, a także organizacjom pozarządowym, które chętnie podejmują współprace z ośrodkami naukowymi, takimi jak Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, prowadząc kampanie społeczne oparte na wynikach badań naukowych.
Zainteresowanie tematem wartości korzyści, jakie świadczą drzewa miejskie to budujący trend, który potencjalnie ma szansę poprawić sytuację sytuację zieleni miejskiej w polskich miastach, a tym samym jakość życia mieszkańców tych miast. Oczywiście jest to pierwszy krok, za którym powinny iść kolejne, w tym zmiany w prawie, które pomogą w większym stopniu chronić zieleń miejską przed narastającą presją inwestycyjną.
dr Zbigniew Szkop
Wydział Nauk Ekonomicznych UW
Źródła dostępne są na stronie internetowej: www.portalkomunalny.pl/plus